در مجموع به اعضای مصنوعی بدن انسان، پروتز گفته میشود که در دندانپزشکی بازسازی، جایگزینی دندانهای از دست رفته حفظ زیبایی ظاهری با استفاده از دندانهای مصنوعی، پروتز نامیده می شود که به دو صورت ثابت (غیر قابل حرکت) و متحرک وجود دارد.
پروتز ثابت بر روی دندان یا دندان های پایه چسبانده می شود و یا در ناحیه بی دندانی، کاشت می شود. پروتز ثابت از نظر اندازه، شکل و زیبایی به دندان اصلی نزدیکتر بوده و شامل موارد زیر است :
الف- بریج و روکش
جهت بازسازی و اضافه کردن دندان های از دست رفته و یا دندان های ترمیم شده با دیواره های ضعیف، پایه ها از همه ابعاد تراش خورده، از آن قالب گیری شده و توسط تکنیسین لابراتوار بصورت های سرامیک، چینی و پرسلن و فلز و گاه با آلیاژ طلا ساخته می شود. مقاومت آن در مقابل سایش و نیروی جویدن بالا بوده، رنگ، شفافیت و زیبایی آن به دندانهای دیگر نزدیک تر و قابل قبول تر است. اگر پروتز ثابت ساخته شده تک واحدی باشد، روکش و در صورت جایگزینی چندین دندان از دست رفته،بریج نامیده می شود که در بیش از یک جلسه آماده می گردد. طول عمر روکشها بین ۵ تا ۱۵ سال است که دوام آن به مهارت تکنیسین لابراتوار، تراش صحیح دندانپزشک و رعایت بهداشت توسط بیمار بستگی دارد.
ب- ایمپلنت یا کاشت دندان
ایمپلنت علم جدیدی است که برای باز گرداندن دندانهای از دست رفته با ساخت پایه هایی برای گیر و نصب پروتز متحرک،پیچهایی ازجنس فلزتیتانیوم در داخل استخوان فک با عمل جراحی گذاشته می شود که استحکام یک دندان طبیعی را خواهد داشت. پس از قالب گیری، ساخت پروتز در لابراتوار انجام می گیرد.
انواع پروتز متحرک
برای جایگزینی دندانهای از دست رفته دایمی (کشیده شده) می توان از پروتزاستفاده کرد، که به دو صورت ۱ _پروتز ثابت و ۲_پروتز متحرک ساخته میشود
پروتز متحرک، اگر جایگزین همه دندانها شوند پروتز کامل و اگر جایگزین یک یا چند دندان از دست رفته شود پروتز پارسیل نامیده میشود
پروتز پارسیل خود ممکنست ۱_ فلزی(کروم کبالت) یا ۲_ غیرفلزی(آکریلی) باشد.
۱ _پروتز متحرک پارسیل( تکه‌ای) با پایه فلزی
نوعی پروتز پارسیل است که ساختار اصلی آن از فلز (معمولا آلیاژ کروم-کبالت) تشکیل شده و قسمت‌هایی از آن با رزین صورتی و دندانهای مصنوعی پوشانده میشود.
این نوع پروتز به دلیل استحکام بالا، دقت در تطابق با دهان و وزن مناسبش، یکی از بهترین گزینه‌ها برای افرادی است که چند دندان خود را از دست دادند، ولی هنوز چند دندان طبیعی سالم در دهان دارند. چون طراحی این پروتز به گونه‌ای است که به کمک قلاب‌هایی فلزی یا اتصالاتی پنهان، به دندانهای طبیعی باقی‌مانده متصل میشود و ثبات بسیار بهتری نسبت به پروتزهای آکریلی دارد.
موارد کاربرد پروتز متحرک تکه‌ای با پایه فلزی
- افرادی که چند دندان خود را در یک یا هر دو فک از دست دادند.
- بیمارانی که دندانهای طبیعی باقی‌مانده آن‌ها سالم و قابل اتکا هستند.
- جایگزین نیمه‌دائمی برای کسانی که امکان انجام ایمپلنت ندارند.
- بیمارانی که به دنبال پروتز با دوام طولانی‌تر و ثبات بیشتر هستند.
- استحکام و دوام بالا نسبت به پروتزهای آکریلی.
- وزن سبک‌تر و راحت‌تر در استفاده طولانی مدت.
- تطابق دقیق با دهان و در نتیجه ثبات بهتر هنگام غذا خوردن و صحبت کردن.
- امکان استفاده از اتصالات پنهان برای زیبایی بیشتر.
- آسیب کمتر به لثه‌ها و دندانهای مجاور نسبت به نمونه‌های آکریلی.
- هزینه بیشتر نسبت به پروتز آکریلی.
- نیاز به دندانهای طبیعی سالم برای پشتیبانی.
- قلاب‌های فلزی ممکن است در بعضی موارد در لبخند دیده شوند.
- قابل تنظیم نیستند به اندازه پروتزهای نرم یا آکریلی.
- نیاز به سازگاری دقیق با ساختار فک (و در صورت تحلیل لثه ممکن است نیاز به ساخت مجدد باشد)
پروتز متحرک پارسیل فلزی
۲_ پروتز متحرک آکریلی (غیرفلزی)
پروتز متحرک آکریلی، نوعی پروتز پارسیل است که کامل از جنس رزین آکریل ساخته میشود و برای جایگزینی دندان در بیمارانی به کار می‌رود که به دنبال راه حلی سریع، ساده و کم‌هزینه هستند.
این نوع پروتز حجیم‌تر از نوع فلزیِ آن است و به دلیل ضخامت بیشترش، ممکن است کمی احساس سنگینی یا ناراحتی در دهان ایجاد کند. با این حال، ساخت آن سریع‌تر انجام میشود و امکان اصلاح یا اضافه‌کردن دندان جدید روی آن نیز وجود دارد.
پروتز آکریلی معمولا به‌صورت موقت یا برای بیمارانی که شرایط خاص درمانی دارند، استفاده میشود.
موارد کاربرد پروتز متحرک آکریلی
- جایگزینی موقت دندان های از دست‌رفته تا زمان انجام ایمپلنت یا پروتز دائمی.
- بیمارانی که به دنبال گزینه‌ای اقتصادی و سریع‌ساخت هستند.
- افرادی که چند دندان خود را از دست داده‌اند و نیاز فوری به بازسازی لبخند دارند.
- استفاده در سنین بالا یا بیماران خاصی که امکان انجام جراحی ندارند.
مزایای پروتز متحرک آکریلی
- هزینه کمتر نسبت به انواع فلزی یا ایمپلنت.
- فرآیند ساخت سریع‌تر در مقایسه با سایر انواع پروتز.
- امکان افزودن دندان جدید در صورت از دست رفتن دندانهای بیشتر.
- قابلیت تعویض یا تعمیر آسان.
- مناسب برای دوره‌های درمان موقت.
معایب پروتز متحرک آکریلی
- حجیم‌تر و سنگین‌تر از نوع فلزی، که ممکن است در ابتدا باعث ناراحتی شود.
- استحکام کمتر و احتمال شکستن بیشتر در مقایسه با پروتز فلزی.
- ثبات و تطابق ضعیف‌تر با دهان و احتمال لق شدن در حین صحبت یا غذا خوردن.
- نیاز به مراقبت بیشتر برای جلوگیری از تجمع باکتری و بوی بد دهان.
- مناسب نبودن برای استفاده بلندمدت بدون تعویض یا اصلاح.
پروتز متحرک پارسیل غیرفلزی
3- پروتز کامل یا دندان مصنوعی
دندان مصنوعی کامل (Complete Denture) یا همان پروتز کامل دندان وسیله‌ای متحرک است که به‌عنوان جایگزین تمام دندانهای از دست رفته در یک فک (بالا یا پایین) یا هر دو فک استفاده میشود.
استفاده از پروتز کامل دندان
پروتز جدید برای چند هفته ممکن است ناراحت به نظر آید تا اینکه به آن عادت کنید. حتی قبل از اینکه عضلات گونه و زبان یاد بگیرند تا آن را در جای خود نگهدارند. ممکن است احساس کنید پروتز لق است. ممکن است دهان کمی دچار التهاب یا زخم شود یا به‌طور موقت کمی افزایش جریان بزاق را حس کنید. به‌تدریج که دهان به پروتز عادت می‌کند، این مشکلات کاهش می‌یابد. معمولا بعد از تحویل پروتز یک یا چند جلسه پیگیری لازم است اگر مشکلی به‌ویژه التهاب و زخم ادامه یافت، حتما با دندانپزشک خود مشورت کنید.
نحوه مراقبت از پروتز کامل
- پروتزها معمولا بسیار ظریف هستند و اگر حتی از چند سانتی متری بیفتند ممکن است، بشکنند.
- مثل دندانهای طبیعی، پروتزها هم باید روزانه مسواک زده شوند تا پروتز تمیز و عاری از مواد غذایی و پلاک و رنگدانه ها باقی بماند و دهان نیز سلامت باشد. بهتر است از مسواک‌های مخصوص پروتز یا یک مسواک با موهای نرم استفاده شود.
- هفته‌ای یک‌بار پروتزها را در محلول یک قاشق چای خوری ماده تمیزکننده مثل وایتکس در یک لیوان آب 8-6 ساعت قرار داده و سپس با آب سرد بشویید.
- هرگز پروتزها را در آب داغ قرار ندهید، زیرا باعث تاب برداشتن پروتز میشود
- استفاده از دهانشویه آب و نمک ولرم (یک قاشق چای‌خوری نمک در یک لیوان آب ولرم) هم بسیار کمک‌کننده است. استفاده از یک رژیم غذایی معتدل و صحیح برای تامین سلامت مهم است.
پروتز نیاز به جایگزین دارد؟
در طول زمان باتوجه به سایش طبیعی، پروتز نیاز به ترمیم یا تعویض خواهد داشت که برای این کار دندانپزشک از همین پروتز فعلی استفاده خواهد کرد. وضعیت دهان نیز با افزایش سن به‌طور طبیعی تغییر می‌کند و باعث لقی پروتز خواهد شد. استخوان و لثه‌ها تحلیل رفته و روابط فکی تغییر خواهد کرد. پروتز لق سبب بروز زخم و عفونت شده، جویدن با آن مشکل است و نمای صورت را تغییر خواهد داد. پس مهم است که به‌موقع نسبت به تعویض پروتز اقدام شود. ملاقات‌های مرتب با دندانپزشک برای تامین سلامت دهان و کنترل وضعیت پروتز ضروری است.
پروتز کامل
توصیه های مهم بهداشتی
۲-هنگام شستن پروتز، مراقب افتادن آن از ارتفاع باشید افتادن پروتز و جویدن غذاهای سفت می تواند باعث ترک یا شکستن پروتز شود که قابل اصلاح است.
۳- همواره پس از استفاده از پروتز متحرک،دهان خود را با آب ونمک رقیق دهانشویه کنید .
۴- در صورت تنگ یا گشاد بودن پروتز متحرک و ایجاد زخم،از هر گونه دستکاری خودداری کرده و به دندانپزشک مراجعه کنید.
۵- قبل از خواب،پروتز متحرک را از دهان خارج کرده و در یک ظرف محتوی آب نگهداری کنید.
۶-استفاده از پروتز متحرک به مدت طولانی،باعث تحلیل استخوان و لقی پروتز و پوسیدگی دندانهای پایه میشود که نیاز به ترمیم و تعویض خواهد داشت.
تماس اضطراری